Monthly Archives Październik 2014

Jeżeli oskarżony ubiegający się o wyznaczenie obrońcy z urzędu złoży wnio-sek, ale nie wykaże w sposób należyty, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony – przewodniczący wydziału wyznaczy mu odpowiedni termin do uzupełnienia wniosku. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu lub w przypadku wątpliwości co do sposobu wykazania przez oskarżonego niemożności poniesienia kosztów obrony sprawę kieruje się na posiedzenie w celu merytorycznego rozpoznania wniosku.

Problematyka dostępu do pomocy prawnej jest na tyle doniosła, że zasługuje na pilne podjęcie odpowiednich prac badawczych i decyzji co do potrzeby i kierunków reformy. Nieprawidłowa wydaje się sytuacja, w której Państwo, wydatkując coraz większe środki publiczne na nieopłaconą pomoc prawną, nie dysponuje de facto wiedzą, na co konkretnie przeznaczane są te środki. Zbieranie odpowiednich danych i ich analiza pozwoliłyby na ocenę wielu elementów funkcjonującego systemu z punktu widzenia ich zgodności ze standardami międzynarodowymi oraz efektywności. Część danych można by uzyskiwać przy stosunkowo niewielkich zmianach istniejących statystyk sądowych. Problematyka pomocy prawnej winna się znaleźć wśród zadań badawczych wpisywanych do rządowych planów statystycznych.

Czy w sprawach karnych jest tak samo? Pewnie nie do końca. I tu, w sprawach karnych, zastanówmy się także, zwłaszcza w kontekście adwokatów, którzy tę pomoc prawną z urzędu wykonują, czy jest zainteresowanie, aby taki wyspecjalizowany korpus powstał – jeśli tak, nazwijmy to „biurem obrońcy publicznego”, może na razie przy Naczelnej Radzie Adwokackiej czy przy okrę-gowych radach adwokackich. Jeżeli rzeczywiście uda się stworzyć taki korpus, rozumiem, że formuła płacenia za te usługi przez Państwo jest kwestią wtórną czy na zasadzie obecnej, czy też już później zakontraktowania ich z jakimś wynagrodzeniem ryczałtowym czy innym – da się to zrobić.

Adwokaci. Ankietowani adwokaci zgłosili następujące propozycje: – ograniczenie obrony obowiązkowej osób, co do których istnieje uzasadniona wątpliwość co do ich poczytalności, i przyznawanie pomocy z mocy prawa tylko tym, co do których wątpliwość taka znajdzie potwierdzenie w ekspertyzie biegłych (ta propozycja pojawiała się kilkakrotnie)

Ze skarg wpływających do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wynika, że osoby, które do nas piszą, nie wiedzą, jak radzić sobie w sytuacji kłopotów we współpracy z prawnikiem, gdy negatywnie oceniają wykonywaną przezeń pracę, zwłaszcza przez obrońców i pełnomocników z urzędu. Postanowiliśmy sprawdzić wiedzę badanych o tym, jak radzić sobie w sytuacji, gdy prawnik nie wypełnia swoich obowiązków (badano całą grupę – 809 osób).

Podsumowując można stwierdzić, że brak szczegółowego określenia, w jaki sposób osoba uboga ma „należycie wykazać”, iż nie jest w stanie ponieść kosztów obrony, powoduje w praktyce ograniczenia w dostępie do pomocy prawnej. Wnioskodawcy nie wiedzą, jak mają to zrobić, sądząc często, że samo oświadczenie o braku środków wystarczy. Zwłaszcza osoby pozbawione wolności są w trudnej sytuacji.

Pomimo wprowadzania limitów punktowych w miejsce wcześniejszego limitu miejsc obiektywizm naboru do zawodów prawniczych nie jest zagwarantowany W przypadku radców prawnych tylko połowa możliwych do zdobycia punktów ma charakter obiektywny (maksymalnie z pisemnego testu – 70 p. i za ocenę na dyplomie – 5 p.). Natomiast pozostałe punkty, de facto decydujące o tym, kto zostanie przyjęty, przyznawane są mniej lub bardziej uznaniowo. Możliwe jest zatem nadal limitowanie miejsc przez osoby oceniające – poprzez odpowiednie ustalenie kryteriów ocen w części konkursu. System ten także nie eliminuje ryzyka nepotyzmu. Poza tym nie ma standaryzacji w skali kraju, bowiem pytania ustalane są przez okręgowe rady i poziom ich trudności może się znacznie różnić.

Wymienione badania i podjęte działania pozwalają spojrzeć na pomoc prawną z różnych perspektyw. Jednak obraz w ten sposób uzyskany jest wciąż wyrywkowy i niepełny. Zdajemy sobie sprawę, że w dużej mierze badania mają charakter badań jakościowych, nie ilościowych, badań opinii, i nie są reprezentatywne. Naszym celem jest jednak zwrócenie uwagi na problemy występujące w praktyce pomocy prawnej i wywołanie publicznej debaty nad potrzebnymi zmianami i reformami. Nasze badania traktujemy jako początek, nie koniec drogi. Wierzymy, że uda się zachęcić zarówno organa władzy państwowej, jak i korporacje prawnicze, świat nauki oraz sektor pozarządowy do systemowych prac nad kształtem pomocy prawnej w Polsce. Sami w takich pracach, jak i w debacie publicznej, będziemy brać udział.

W dalszym ciągu pozostaje aktualna teza Sądu Najwyższego , w myśl której strona zamierzająca wnieść sprawę do sądu powinna liczyć się z koniecznością poniesienia określonych wydatków i na ten cel oszczędzać, ograniczając zaspokajanie bieżących potrzeb. „Dopiero wówczas, gdy poczynienie tych oszczędności prowadziłoby do wyraźnego uszczerbku utrzymania koniecznego strony i rodziny można mówić o istnieniu podstawy do przyznania zwolnienia”. Od ponad 40 lat sądy w Polsce powołują się na to rozstrzygnięcie, podejmując decyzje o odmowie zwolnienia z kosztów. W orzeczeniu z 27 X 1955 r. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż jeżeli strona ma chwilowe trudności w zebraniu niezbędnej kwoty, zwolnienie z kosztów może być przyznane wtedy, gdy istnieje natychmiastowa potrzeba złożenia pozwu, a zwłoka doprowadziłaby do przedawnienia roszczeń.

Postępowanie dyscyplinarne (rzecznik i sąd dyscyplinarny). Postępowanie prowadzone przez samorząd zawodowy, a wszczynane w przypadku naruszenia zasad etyki zawodowej przez członka korporacji – adwokata, radcy prawnego (na przykład na skutek skargi klienta, sądu, bądź z urzędu). Postępowanie takie toczy się przed korporacyjnym sądem dyscyplinarnym, a jako oskarżyciel występuje rzecznik dyscyplinarny. W Polsce w skład sądu dyscyplinarnego wchodzą wybrani członkowie danej korporacji, w innych państwach niekiedy dopuszcza się też udział osób z zewnątrz.

Ustanowienie z urzędu pełnomocnika dla strony nie może jednak być rozumiane jako obowiązek wytoczenia powództwa, gdyż pełnomocnika ustanawia się po to, by udzielił stronie potrzebnej porady prawnej. Niezasadne wniesienie pozwu lub środka odwoławczego naraziłoby klienta na koszty, co może być ocenione jak działanie na jego szkodę. Zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie zwalnia bowiem strony w myśl art. 121 k.p.c. z obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi. Nie ma jednakże żadnych danych, dzięki którym można by stwierdzić czy, i jeśli, to jak często, zdarza się odstąpienie przez stronę od wniesienia do sądu sprawy pod wpływem pomocy prawnej przyznanego przez sąd pełno-mocnika z urzędu.

Jeżeli porówna się polskie cyfry z liczbami z innych krajów, to skarżący, który wnosi do nas skargę w pierwszym etapie postępowania, mniej więcej 5% skarżących jest reprezentowanych przez jakiegokolwiek prawnika, czy to jest adwokat, czy to jest radca, czy to jest w ogóle ktokolwiek. Ta cyfra 5%, może to być góra 6 albo 7%, nie ulega zmianie od czasu, kiedy ja pracuję w Trybunale, czyli od 9 lat i to – ta cyfra i to, że ona się przez te lata nie zmienia – w jakiś sposób pośrednio świadczy także o tym, co się dzieje społecznie w kwestii dostępu klienta do adwokata. Z jakiegoś względu ten dostęp od lat pozostaje taki sam. Z innych krajów, powiedzmy z Wielkiej Brytanii, skargi „na dzień dobry”, już przy pierwszym liście, reprezentowanych przez prawników jest 50% skarżących (mniej więcej, 40-50%, to są różne cyfry, ale widzicie Państwo, że różnica jest zasadnicza).

W ramach projektu czterech organizacji Helsińska Fundacja Praw Człowieka postanowiła przeprowadzić badania i podjąć działania publiczne dotyczące dostępu do pomocy prawnej. Naszym zamiarem było wywołanie publicznej debaty, prowadzącej do zmian prawa oraz zmian praktyki w tej dziedzinie. Działania, które podejmujemy, mają na celu głównie:

Do 1 I 2004 r., kiedy wejdą w życie przepisy nowych ustaw: Prawo o ustroju sądów administracyjnych oraz Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi , w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawach związanych ze zwalnianiem z ponoszenia kosztów sądowych oraz trybem wyznaczania pełnomocników z urzędu zastosowanie mają wyżej omówione zasady obowiązujące w sprawach cywilnych .