Monthly Archives Listopad 2014

W raporcie znajdują się fragmenty wystąpień i wypowiedzi z Forum Pomocy Prawnej zorganizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka przy współudziale Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (Sejm RP, 7-8 czerwca 2002). Obrady „Forum” zostały nagrane i spisane. Fragmenty niektórych wypowiedzi, dotyczące poszczególnych zagadnień omawianych w raporcie, przywołujemy w ramkach. Wypowiedzi nie były redagowane (poza drobnymi zmianami, niemającymi dla treści wypowiedzi znaczenia) stąd są zapisem żywych wypowiedzi Uczestników Forum.

Badanych reprezentowanych przez prawnika z wyboru pytaliśmy: „czy adwokat/radca prawny dawał/daje Panu/i dowody wpłat (rachunki, faktury), kiedy bierze honorarium?” Zaproponowaliśmy odpowiedzi: tak, nie, tak, ale tylko za niektóre usługi, inne rozwiązanie (jakie?). Spośród 181 osób, które odpowiedziały na pytanie, 40% stwierdziło, że adwokat wystawia potwierdzenia wpłaty, a 45% pytanych odpowiedziało, że dowodów wpłat nie otrzymuje, zaś 5%, iż otrzymuje tylko za niektóre usługi. Natomiast 10% badanych stwierdziło, że nie zna odpowiedzi na to pytanie, ponieważ rozliczeniami z prawnikiem zajmuje się rodzina.

Ogromna dysproporcja między wzrostem ilości wnoszonych spraw a liczebnością adwokatów i radców prawnych jest oczywista.

Liczba osób skazanych w pierwszej instancji w sprawach karnych bez udziału adwokata. Jak podano wyżej, liczba skazanych w sądach rejonowych i okręgowych w pierwszej instancji w sprawach karnych wynosiła w 2000 r. 250 tys. (liczba osądzonych zaś 300 tys.) osób. Z przytoczonych powyżej danych Naczelnej Rady Adwokackiej wynika, że adwokaci prowadzili w 2000 r. 88 897 spraw karnych (łącznie – z wyboru i z urzędu). Liczba ta jednak, jak wyżej wykazano, nie w pełni odpowiada rzeczywistości. Przy uwzględnieniu, że tylko 60% adwokatów dostarczyło informacji, można oszacować, że adwokaci prowadzili sprawy karne 148 tysięcy klientów, zaś przy założeniu, że liczby podawane przez NRA są sumą informacji pochodzących od 70% członków tej korporacji, należałoby sądzić, iż w istocie adwokaci prowadzili sprawy karne 127 tysięcy osób.

W zakładach karnych – z osadzonymi (200 osób) odbywającymi karę pozbawienia wolności, skazanymi za występki w postępowaniu, w którym byli:

Bardzo ważne jest także to, kto decyduje o przyznaniu pełnomocnika z urzędu. Sytuacja, w której decyzję podejmuje sędzia prowadzący sprawę, budzi wątpliwości. Czy sędzia w takiej sytuacji będzie zawsze obiektywny? Czy nie lepiej byłoby, gdyby decyzję o przyznaniu pełnomocnika z urzędu podejmował niezależny organ, nierozstrzygający sprawy merytorycznie? Czy nie zmniejszyłoby to wreszcie kłopotów z przewlekłością postępowania, odciążając sędziów, dzięki czemu mogliby więcej czasu poświęcić swoim głównym obowiązkom – orzekaniu? Poważniejszych zmian systemowych wymagałoby wprowadzenie modelu pozasądowej oceny zdolności strony do ponoszenia kosztów sądowych czy pomocy prawnej. Jednak przy pozostawieniu tej oceny w sądzie postulować należy przejęcie tych kompetencji przez referendarzy. Takie właśnie rozwiązanie przyjęto w sądownictwie administracyjnym.

Do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka wpływają skargi na działania pełnomocników procesowych – w większości są to skargi na ustanowionych przez sąd obrońców i pełnomocników z urzędu. Piszących listy informujemy o możliwości złożenia skargi do organów dyscyplinarnych. W części spraw korespondujemy z organami dyscyplinarnymi samorządu zawodowego. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy skargę do organów dyscyplinarnych złożono, natomiast zdaniem skarżącego nie została ona dostatecznie wyjaśniona lub też została zbagatelizowana, albo wręcz nie udzielono skarżącemu odpowiedzi. Informujemy także skarżących o możliwości dochodzenia odszkodowania od pełnomocnika w procesie cywilnym oraz o możliwości zaspokojenia roszczeń z obowiązkowego ubezpieczenia adwokatów i radców prawnych od odpowiedzialności cywilnej.

Rangita de Silva-de Arwis, dyrektor ds. programów międzynarodowych, The Spangenberg Group, West Newton, Massachusetts, USA:

W większości stanów do pomocy prawnej z uwagi na ubóstwo uprawnione są osoby, których dochód nie przekracza 125% federalnego wskaźnika ubóstwa określanego przez Departament Zdrowia i Opieki Społecznej dla całego kraju. Niektóre stany wymagają, aby strona nie przekraczała 150%-250% federalnego wskaźnika ubóstwa. W innych stanach bierze się pod uwagę tzw. „faktyczne ubóstwo” – potrzebę po stronie wnioskodawcy – a więc standard jest bardziej elastyczny, pozostawiając więcej uznaniowości Biuru Obrońcy Publicznego albo koordynatorowi pomocy dla ubogich. Niektóre stany biorą pod uwagę czynniki takie, jak zwyczajowy koszt usługi adwokackiej w podobnej sprawie. Na przykład, w przypadku, gdy adwokat jest wynagradzany na podstawie stawki godzinowej w wysokości 300 dolarów, klient nie jest w stanie pokryć takiego wydatku ze swoich dochodów. Niekiedy klient musi skontaktować się z dwoma, trzema prawnikami i ustalić, jaki byłby koszt ich usług, a jeśli go nie stać na ich opłacenie, to złożyć koordynatorowi pomocy dla ubogich pismo adwokata stwierdzające, że klienta nie stać na jego usługi. Jeśli oskarżony nie spełnia kryteriów ubóstwa, może wnosić przed sądem o ponowne rozpatrzenie wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu, a zatem ostateczna decyzja należy w tej kwestii do sądu. Na przykład w niektórych stanach (jak Wiscon- sin) sąd, przed którym toczy się postępowanie, jest zobowiązany do zbadania, czy w przypadku, gdy oskarżony nie kwalifikuje się do wyznaczenia mu obrońcy z urzędu [z powodów finansowych], nie przemawiają za tym względy dobra wymiaru sprawiedliwości. A zatem sąd ma zwykle szersze uprawnienia, niż wynikałoby to z zaleceń w sprawie pomocy publicznej.

Należy podkreślić, że coraz częściej różne instytucje i organizacje społeczne opracowują informatory, poradniki adresowane do różnych odbiorców (najczęściej w postaci niewielkich ulotek opracowanych przystępnym językiem). Poradniki te stanowią swego rodzaju pomoc prawną informując

Podkreślić wypada, że choć w powyższych uwagach skupialiśmy się na dostępie do zawodu adwokata, to w dużej mierze dotyczą one także zawodu radcy prawnego. Wydaje się, że odpowiednie regulacje nie powinny się różnić. Natomiast w debacie publicznej pojawiało się mniej uwag krytycznych dotyczących radców prawnych z kilku powodów.

Obciążenie sprawami. Standardy formułowane w ramach Unii Europejskiej i Rady Europy, dotyczące obowiązku zapewnienia pomocy prawnej w sprawach karnych i cywilnych oraz widoczna potrzeba zapewnienia tej pomocy osobom bez środków, wymagają zwiększenia ilości spraw prowadzonych z urzędu. Trzeba odpowiedzieć na pytanie, czy adwokaci są w stanie prowadzić większą ilość spraw. Większość spośród badanych adwokatów uważa dzisiejsze obciążenie sprawami z urzędu za zbyt duże. Z kolei wydaje się, że w korporacji radców prawnych istnieją niewykorzystane możliwości w tym względzie, a ankietowani radcy deklarowali gotowość prowadzenia spraw z urzędu. Ważny dla możliwości poszerzenia zakresu pomocy prawnej jest też problem większego otwarcia korporacji prawniczych, o czym była mowa w cz. II raportu.

W państwie prawa sposób naboru do zawodów zaufania publicznego powinien to zaufanie wzmacniać, a nie nadwerężać czy podawać w wątpliwość już na samym początku. Sposób naboru, kryteria wszelkich egzaminów winny być zatem, naszym zdaniem, w pełni zobiektywizowane i przeprowadzane przed komisją, co do bezstronności której nie ma wątpliwości. Wydaje się, że obecnie zawody prawnicze nie są w stanie wypracować odpowiednich rozwiązań same. Trud ten winien podjąć Ustawodawca i Ministerstwo Sprawiedliwości. Warto to zrobić w dialogu z adwokaturą, światem nauki, organizacjami pozarządowymi – szukając argumentów, nie ulegając emocjom. Prezes NRA adw. S. Rymar zapowiedział zresztą „podjęcie rozmów ze środowiskiem naukowym i przedstawicielami Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka” .

Badania prawa. W Polsce nie ma jednego aktu prawnego dotyczącego pomocy prawnej. Problematyka ta, w rozproszonej formie, znajduje się w wielu aktach prawnych. Na potrzeby badań wyodrębniono ponad 100 aktów prawnych różnego rzędu i w 79 z nich odnaleziono przepisy dotyczące szeroko pojmowanej pomocy prawnej. Sporządziliśmy kompilację tych przepisów . Zebraliśmy też standardy międzynarodowe dotyczące pomocy prawnej.

Osoby zatrzymane mają prawo do złożenia w ciągu 7 dni zażalenia na zatrzymanie dla zbadania jego zasadności i legalności oraz prawidłowości jego wykonania . Jeżeli zatrzymanie nie nastąpiło na zarządzenie sądu, zażalenie zostaje przekazane do sądu rejonowego i jest rozpoznawane niezwłocznie. Jeżeli w tym czasie dojdzie do ustanowienia lub wyznaczenia zatrzymanemu obrońcy, to obrońca może przygotować i wnieść do sądu zażalenie na zatrzymanie.

Na co wystarczają dochody Pana/Pani rodziny? Czy wie Pan/i, że osoby, których nie stać na wynajęcie prawnika, mogą złożyć wniosek do sądu i uzyskać tzw. adwokata z urzędu? nie tak